Dermatologija – Psorijaza
Psorijaza je hronična, dugotrajna bolest, sa povremenim poboljšanjima i pogoršanjima, čiji je tok nepredvidiv. Više od 125 miliona ljudi širom sveta boluje od ove bolesti (1–4% svetske populacije). Učestalost psorijaze varira među različitim nacijama i geografskim područjima. Najviše obolelh registrovano je u Severnoj Evropi, a najmanje u Istočnoj Aziji. Kod Indijanaca i australijskih Abordžina nema obolelih od psorijaze.
U Srbiji gotovo 150.000 ljudi ima psorijazu, od čega je skoro 15.000 dece mlađe od 18. godina. Prema epidemiološkim podacima, u našoj zemlji se psorijaza javlja kod 1od 50 pacijenata.
Oboleti može svako, u bilo kojem uzrastu, mada najčešće u periodu od 15-25. godine.
Novija ispitivanja govore o naslednoj i imunološkoj prirodi, zbog čega se psorijaza danas svrstava u sistemske bolesti i značajno narušava kvalitet života. Zahvata pre svega kožu, ali i druge organe, najčešće zglobove.
Brojni spoljašnji faktori mogu biti okidači za nastanak ili pogoršanje psorijaze, i to infekcije (najčešće gušobolja), emotivni stres, povrede, unos alkohola, pušenje, ishrana bogata mastima, neki lekovi (antireumatici, antihipertenzivi i beta blokatori, litijum, antimalarici), hladno vreme. Navodi se i izbegavanje pravilnog, umerenog sunčanja.
Nasleđivanje je veoma kompleksno. Vrlo često pacijenti navode pozitivnu porodičnu istoriju psorijaze u familiji.
Procenjuje se da je rizik da dete razvije psorijazu oko 40-50%, ukoliko oba roditelja imaju ovu bolest, 15% ako je ima jedan roditelj, a 6% ukoliko psorijazu imaju brat ili sestra.
Psorijaza se može javiti u 72%, kod jednojajčanih blizanaca, nešto ređe, u 22% kod dvojajčanih.
Razmišljanja o ovoj bolesti su neretko povezana sa intenzivnim osećajem straha, neprijatnosti, s obzirom na predrasude o zaraznosti gotovo svih kožnih oboljenja. Važno je znati da se promene na koži ne mogu preneti dodirom tj. bliskim kontaktom.
U svakodnevnom radu stiče se utisak da je psorijaza (prema izjavama pacijenata), najozbiljnija kožna bolest. Obolele osobe imaju osećaj obeleženosti, koja dovodi do izolacije, odbačenosti, jer promene na koži zahvataju najčešće otkrivene delove tela, izložene pogledima. Zato psorijaza nije samo kozmetički problem. Značajno utiče na fizičko i psihičko zdravlje obolelih, sa stresogenim reagovanjem i začaranim krugom: stres-bolest-stres, koji može pogoršati stanje na koži.
Precizna dijagnoza se najčešće može postaviti detaljnim kliničkim pregledom pacijenta, uz izvođenje jednostavnih testova za uklanjanje naslaga (“struganje kože”), nakon kojeg se javlja oskudno tačkasto, kapilarno krvarenje, na mestima psorijatičnih lezija (kožnih promena). U slučaju dijagnostičkih dilema pacijentima se predlaže biopsija kože i histopatološka potvrda oboljenja. Biopsija kože nije procedura koja se izvodi kod sumnje na “rak kože” i maligne bolesti kože, već je metoda kojom se nejasnoće u vezi sa postavljanjem dijagnoze razreše mikroskopskom analizom uzorka kože, veoma malih dimenzija. Na ovaj način se dijagnoza potvrđuje.
Psorijaza se manifestuje tipičnim, jasno ograničenim crvenim pločama (plakovima) sa beličastom, sedefastom naslagom, koja se teško odvaja od kože. Najčešće su veličine kovanice (novčića). Mogu biti pojedinačne ili grupisane, ponekad se spajaju, formiraju veće ploče, pa čak zahvataju i kožu u celini. U slučaju pojave sitnijih oblika, u vidu kapljica, govorimo tzv. tačkastoj psorijazi. Promene ne moraju biti lokalizovane samo na kolenima i laktovima. To jesu tzv. predilekciona, najčešća mesta, na kojima se ova bolest ispoljava. Međutim, nekada se crvenilo i “perutanje” mogu javiti samo na poglavini i licu, ponekad isključivo u pregibima. Postoje i oblici bolesti koji se ispoljavaju samo na dlanovima i tabanima. Kod nekih osoba mogu se javiti promene isključivo na noktima.Vrlo često psorijaza počinje tegobama u vidu bolova u sitnim zglobovima.
Uz psorijazu se sve češće opisuje i grupu oboljenja i stanja (tzv. metabolički sindrom), koja obuhvataju gojaznost, izmenjene vrednosti masnoća u krvi (dislipidemije), neadekvatan metabolizam insulina (hormona koji luči pankreas, a koji je odgovoran za regulaciju vrednosti šećera u krvi povišene vrednosti krvnog pritiska (arterijska hipertenzija), povećan rizik od oboljenja srca i krvnih sudova (kardiovaskularne bolesti). Postoji i česta udruženost sa zapaljenskim oboljenjima creva, kao i psihološkim i psihijatrijskim problemima.
U odnosu na kliničku sliku, broj i raspored promena, lokalizaciju i tok bolesti, za svakog pacijenta se individualno kreira terapijski pristup. Kao prva terapijska linija, najčešće se propisuje lokalna terapija, koja je jednostavna za primenu, ali za većinu pacijenata predstavlja napornu proceduru. Brojni su preparati koji se mogu primeniti. Najčešće su to kortikosteroidi, koji zahtevaju opreznu primenu, uz poznavanje neželjenih efekata, nakon dugotrajne primene. S obzirom na dobar početni efekat ovog vida terapije pacijenti se neretko odlučuju da terapiju nastave, bez dogovora sa lekarom. Nekontrolisana primena lokalnih kortikosteroida često dovodi do pogoršanja i posledično lošijeg odgovora na terapiju, nakon početnog poboljšanja.
U lokalnoj terapiji se savetuju i masti ili rastvori sa salicilnom kiselinom, derivati katrana, blokatori kalcijumskih kanala, derivati vitamina A i novija grupa imunomodulatora, u vidu krema. Primenu krema (lokalnih preparata) pacijenti vrlo često navode kao iscrpljujući, naporan postupak, ne samo zbog bolesti, već i zbog “gubitka vremena” za lečenje, kao i neretko tzv. tehničkih problema sa mazanjem-“zamašćivanjem” garderobe, posteljine.
U odnosu na površinu kože koja je zahvaćena promenama, tj. kliničku sliku, lekar, u dogovoru sa pacijentom, može propisati oralnu terapiju, tj. terapiju koju pacijent pije, prema strogo utvrđenim protokolima. Svi ovi terapijski pristupi zahtevaju dodatna ispitivanja, redovne kontrolne preglede od strane nadležnih lekara, i svakako saradnju pacijenta i doktora. Mogu se primeniti lekovi iz grupe citostatika (Methotrexate), derivata vitamina A (retinoidi) ili D i ciklosporina.
Ponekad se u terapiji primenjuju antibiotici, s obzirom da je infekcija mogući okidač, za promene na koži.
Novija grupa lekova iz grupe bioloških, predstavlja najsavremeniji terapijski prstup, sa odličnim rezultatima kod obolelih osoba. Terapija se primenjuje prema strogo utvrđenim protokolima, najčešće potkožnom injekcijom, jednom mesečno ili jednom u tri meseca, što je vrlo komforno za bolesnike. U našoj zemlji je ovaj vid terapije odobrava zdravstveni fond i za sada je ograničen na pacijente sa veoma teškom kliničkom slikom.
Značajni rezultate u terapiji psorijaze postižu se primenom UVA i UVB zračne terapije, koja je strogo kontrolisana. Korišćenje ovih lampi nikako ne podrazumeva odlazak u solarijume i nepravilno izlaganje zračenju.
Veoma je značajna nega kože kod obolelih od psorijaze, koja se savetuje, bez obzira na vid terapije koji pacijent primenjuje.
