Neuroendokrini tumori (NET)
“Kada čujete galopiranje, nemojte misliti samo na konje…pomislite i na zebru…
…zebre su retke i neobične…kao i NET“
Neuroendokrine ćelije su prisutne u svim organskim sistemima i utiču na funkciju praktično svih organa. Pod uticajem signala koje dobijaju iz drugih ćelija, oslobađaju u krvotok različite hormone i druge supstance, koji dejstvom na druge ćelije omogućavaju normalne funkcije organizma. Kada dođe do nekontrolisanog rasta neuroendokrinih ćelija, nastaju neuroendokrini tumori (NET). Baš zbog toga što se neuroendokrine ćelije nalaze u različitim organima, i NET se mogu razviti u praktično bilo kom organu. Kao i kod drugih tumora, postoje benigni (dobroćudni) i maligni (zloćudni) NET. Međutim, ono što ih razlikuje od drugih, jeste mogućnost da se maligni NET duži vremenski period ponaša kao benigni tumor-sporo raste pa i bolest sporo napreduje i pored proširenosti tumora na druge organe (metastaze). Tako na primer, kod „običnog“ karcinoma istovremeno se često i 100% malignih ćelija istovremeno aktivno umnožava i raste, pa bolest brzo napreduje (brzi rast tumora i metastaze). Međutim, kod NET iste lokalizacije se može desiti da se manje od 5% ćelija istovremeno umnožava i raste, pa tako bolest značajno sporije napreduje. Zbog ovakvog ponašanja su se NET ranije nazivali karcinoidnim tumorima, („karcinomu sličan tumor“), čime se želelo naglasiti da iako sporo rastu, ovi tumori mogu dati metastaze kao i drugi, „obični“ karcinomi. Nove terapije su omogućile da pacijenti sa ovakvom vrstom NET mogu i pored razvijene metastatske bolesti živeti kvalitetnim životom i više od 5-10 godina, a postoje i pacijenti sa dužim preživljavanjem. Na žalost, postoje i NET koji su vrlo agresivni i ponašaju se kao „obični“, brzo napredujući karcinomi.
NET se javljaju podjednako i kod žena i kod muškaraca. Najčešće lokalizacije NET su: pluća, pankreas, tanko i debelo crevo, ali se mogu naći u praktično svakom organskom sistemu i to između ostalog i u : nadbubrežnim žlezdama, štitastoj žlezdi, hipofizi, jajnicima, testisima, slepom crevu i koži.
Simptomatologija NET je različita kod svakog pacijenta. Često se radi o „tihim“ tumorima, čije se prisustvo otkrije slučajno, nakon sprovođenja neke dijagnostičke procedure (ultrazvuk, skener, magnetna rezonanca) iz drugih razloga. Mogu da postoje opšti, nespecifični simptomi zajednički i za druge, „uobičajene“ tumore kao što su: neobjašnjivi gubitak telesne težine, malaksalost, bol u trbuhu, zatvor, prisustvo krvi u ispljuvku ili stolici, žuta prebojenost kože, visoke vrednosti šećera u krvi. Postoje i NET koji su „funkcionalni“. Takvi tumori proizvode različite hormone i supstance koje mogu dovesti do simptoma kao što su: uporna dijareja, napadi crvenila u licu i gušenja, skokovi krvnog pritiska, hipoglikemija (pad šećera u krvi sa simptomima u vidu drhtavice, preznojavanja, nesvestice), pojava više čireva u želucu i dvanaestopalačnom crevu.
Zbog toga što je većina navedenih simptoma nespecifična, obično se početku najpre misli na postojanje nekih drugih, češćih bolesti (sindrom iritabilnog kolona, čir na želucu ili dvanaestopalačnom crevu, gastritis, hronična inflamatorna bolest creva, astma, upala pluća, dijabetes melitus, hipertenzija). Obzirom da su NET često u početku vrlo male veličine (nekada manji i od 1cm), često je potrebno uraditi veliki broj različitih snimanja (ultrazvuk, skener, magnetna rezonanca, gastroskopija, kolonoskopija, bronhoskopija) i testova (analiza hormona i tumorskih markera u krvi i urinu) da bi se postavila dijagnoza. Iz istog razloga se dijagnoza nekada postavi i više godina nakon pojave simptoma. Ne postoji jedinistvena dijagnostička procedura kojom se tumor može otkriti i potebno je da se za svakog pacijenta ponaosob napravi plan dijagnostike u zavisnosti od simptoma i rezultata. Nakon otkrivanja lokalizacije tumora, obično se sprovodi biopsija radi definitivnog postavljanja dijagnoze i daljeg plana lečenja.
Ukoliko se otkriju na vreme (pre nego što bolest uznapreduje), NET se mogu izlečiti operacijom. Međutim, zbog same prirode bolesti, većina NET se otkrije tek kada se bolest proširi na druge organe (metastaze). I u tom slučaju je moguće iskontrolisati tumorski rast i usporiti tok bolesti primenom različitih terapija (hormonska i biološka terapija, hemioterapija, radioterapija). Ove terapije mogu da omoguće da pacijenti duži vremenski period nemaju simptome bolesti i žive kvalitetnim životom.
